4 Szkoła na Pelcowiźnie

Gdy odprowadzał mnie brat, mieliśmy inne zajęcia – chrzciliśmy żydowskie dzieci[2]. Broń Boże, nie przez złośliwość. Po prostu z troski o ich zbawienie. Przy ulicach, którymi szliśmy do szkoły, mieszkało sporo biednego żydostwa bogatego tylko w dzieci. Brzegami ulic przebiegały rowy, wiosną i jesienią pełne wody. Mieliśmy więc wszystko, co było niezbędne do naszej misji.

Brat zwabiał żydowskiego dzieciaka, przygotowywał go, ja tymczasem przynosiłam w obu garstkach wodę z rowu i skrapiając nią głowę dzieciaka, wymawialiśmy sakramentalne słowa:
– Ja ciebie chrzczę (Janie, Wojtku czy Marysiu) w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego.
Potem puszczaliśmy wrzeszczącego dzieciaka spokojni o zbawienie jego duszy.

Nie wiem, czy brat się bawił, czy myślał poważnie, ale jeśli chodzi o mnie, to miałam jak najlepsze zamiary i byłam przekonana o skuteczności chrztu.

Raz porządnie się przestraszyłam. Znajdowaliśmy się na zabrukowanej ulicy w pobliżu szkoły. Nagle na ulicę wybiegł cztero-, może pięcioletni żydowski chłopaczek. Zanim się spostrzegł, stał już nad brzegiem rowu mocno trzymany przez mego brata, a ja na rozkaz chrzciciela polewałam go „święconą” wodą z kałuży. Żydek pod wpływem zimnej wody podniósł wrzask. Słysząc krzyki „chrzczonego” dziecka, wybiegła jego matka i rzuciła się za nami w pogoń. Brat kazał mi szybko uciekać do klasy, a sam, wziąwszy nogi za pas, pobiegł w przeciwnym kierunku tak szybko, że Żydówka straciła go z oczu.

Wówczas pobiegła za mną, ale i mnie zgubiła, gdy niezgrabnie gramoliła się po schodach szkoły (budynek był piętrowy). Schroniłam się w klasie, ale Żydówka była uparta i szukała winowajczyni w najmłodszych klasach. W pewnej chwili weszła i do naszej. Nauczycielka poleciła jej rozpoznać tę niegrzeczną dziewczynkę, która skrzywdziła jej dziecko, a zostanie ona odpowiednio ukarana. Kobieta przeszła między rzędami ławek, bacznie przyglądając się koleżankom, na mnie ledwie rzuciła okiem. Byłam najmłodsza i najmniejsza w klasie i taka grzeczniutka, niewinniutka… Nawet gdyby wskazała na mnie, nie jestem pewna, czy by jej uwierzono.

Podczas wizytacji położyłam ołówek na ławce, by ukryć drżenie ręki. Udałam, że czytam znajdujący się na tablicy tekst. Dziwię się tylko, że nie dosłyszano gwałtownego łomotania mojego serca. Żydówka, nie znalazłszy winowajców, odeszła z małym chrześcijaninem do domu, a ja zbuntowałam się przeciw bratu i jego zbożnej pracy.

Ale i moja buńczuczna natura zaczynała się uwydatniać. Pewnego dnia popadłam w konflikt z jedną z nauczycielek. Było to podczas obiadu i nauczycielka ta zastępowała naszą wychowawczynię. Akurat jedna z koleżanek opowiadała jakąś zabawną historyjkę i wszystkie zaczęłyśmy się śmiać. Nie wiem, dlaczego rozdrażniona nauczycielka zwróciła się do mnie:
– Jak się nazywasz?
– Janina Godlewska – wybełkotałam zaskoczona i zadziwiona. Czego ona ode mnie chce?
– Ja cię zapiszę – zawołała, wyjmując notatnik. Znaczyło to, że poskarży się naszej pani i będzie ją trzeba przeprosić. Gdybym czuła się winna, załatwiłabym sprawę natychmiast. Ja jednak nie czułam się winna, więc dumnie odpowiedziałam:
– Dobrze – a w duchu przyrzekłam sobie, że gdyby nie tylko moja wychowawczyni, ale nawet mama kazała mi ją przeprosić, nie uczynię tego. Albo byłyśmy winne wszystkie, albo żadna.

Nazajutrz nasza pani pyta:
– Kto z was był wczoraj podczas obiadu niegrzeczny?
Cisza.
– A kogo pani zapisała? – pyta dalej. Wstałam. – Dlaczego cię pani zapisała?
– Nie wiem.
– Przecież musiał być jakiś powód?
Wówczas koleżanka, która nas rozśmieszyła swoją historyjką, wstała i opowiedziała przebieg zdarzenia. Wychowawczyni nic nie powiedziała. Myślałam, że sprawa skończona, ale gdy podczas przerwy w najlepsze bawiłam się z koleżankami, odwołano mnie do pani. Na ganku stała nasza wychowawczyni i owa nauczycielka.
– Opowiedz, jak to było, że pani cię zapisała – badała wychowawczyni.
– Wszystkie się śmiałyśmy z kawału koleżanki. Jedna nie może za wszystkie odpowiadać – wyjaśniłam spokojnie.

Widziałam rozgniewaną twarz oskarżycielki, ale nasza pani najwyraźniej była dobrym psychologiem, toteż kazała nam wrócić do zabawy. To poczucie sprawiedliwości towarzyszy mi przez całe życie.

Z nadejściem wiosny dożywianie się skończyło, natomiast od pobliskich gospodarzy za odrobek można było dostać ziemniaki i inne jarzyny, a nieco później od Żydów i nie tylko – za grzyby. Wówczas zaczęły się pielgrzymki do oddalonego o kilkanaście kilometrów jabłońskiego lasu. Od nas chodziły mama i Wandzia. Wieczorem wracały z pełnymi koszami, przebierały grzyby, jakie dla kogo i za ile, roznosiły je do handlarek i odbierały pieniądze.

Żydom sprzedawano przeważnie kurki, ponieważ one nie były trefne, pozostałym kupcom co lepsze, a więc borowiki, rydze, koźlary. Dla nas pozostawały gorsze gatunki – serowiadki, olszówki (jedliśmy ich bardzo dużo – gotowane, smażone, marynowane, choć dziś uznaje się je za trujące), opieńki, trufle i nadzwyczaj smaczne podróżanki. Z tego, co zostało, sporządzało się obiadokolacje. Wandzia obierała, płukała, kroiła i obgotowywała grzyby, ja obierałam ziemniaki. Mama wykańczała resztę i palce lizać. Jaka wspaniała odmiana po komosie, której kosz przynosiła mama, gdy pracowała u ogrodnika, a którą przyrządzałyśmy na podobieństwo szpinaku.

Oprócz potrzeb brzucha były jeszcze potrzeby religijne[3]. Wanda i Mietek mieli iść do pierwszej spowiedzi, tylko w czym? Mietek miał własne ubranie, jakie chłopcom fabrykowano z papieru. Ubranka były ciemne, ładne i tanie.

Kłopot był z Wandzią. Trzeba jej było pożyczyć jakiś porządniejszy strój na tę uroczystość. Tak się złożyło, że córka dalszej sąsiadki już była u pierwszej spowiedzi i miała białą sukienkę i czarne trzewiczki. Zwykle w podobnych przypadkach posyłano mnie. Tak było i tym razem. Oczywiście przyniosłam strój, choć mi było trochę smutno, że guziki były czarne, a nie białe. Miała więc Wandzia białą sukienkę, czarne trzewiczki, a zamiast wianeczka piękne, długie warkocze jasnej blondynki. Ja nieprędko dostąpiłam podobnego zaszczytu i już nie z naszego domu.