Miejsca zamieszkania autorki

Historia przedwojennego Klesowa

Na podstawie informacji uzyskanych z Urzędu Gminy w Klesowie (06.07.2018 – zapiski komunistyczne i zasłyszane na miejscu informacje)

Tereny Klesowa były zamieszkiwane już w czasach prehistorycznych, o czym świadczy osada z epoki brązu odkryta w pobliżu wsi. Nazwa osady może pochodzić od wsi Puhacz (sowa). Gdy na wschód od niej powstała osada, nazwano ją „koło Sowy” (kele sowy), czyli Kle-sów. Wieś znana jest już od 1654 r., a położona jest w pobliżu rzeki Klesiwka.

Przyczyną rozwoju osadnictwa na początku XX w. były olbrzymie połacie lasów dostarczających drewna oraz skały magmowe położone tuż pod cienką warstwą piaszczysto-ilastej gleby i dostarczające szarego oraz różowo-szarego granitu. Podczas budowy linii kolejowej Kijów-Sarny-Kowel biegnącej 3,6 km od miejscowości, w 1902 r. powstała stacja kolejowa, którą również nazwano Klesów. Stopniowo w jej pobliżu rozwinęła się wioska z główną ulicą biegnącą do Klesowa. Tym sposobem zaczęły funkcjonować dwie niezależne od siebie miejscowości o tej samej nazwie. W 1909 r. Klesów liczył 15 domów i miał 120 mieszkańców. W tym okresie zwrócono uwagę na bogate w drewno lasy wokół miejscowości, a przede wszystkim na położone tuż pod powierzchną ziemi złoża granitu. Powstały tartaki i kamieniołomy, a ze wzrostem wydobycia kamienia i pozyskiwania drewna rozbudowywała się również miejscowość, do której poczęli napływać przedsiębiorcy i robotnicy. W 1909 r. otwarto szkołę, do której uczęszczało 65 uczniów.

Podczas pierwszej wojny światowej wielu mieszkańców zostało zmobilizowanych do Armii Carskiej. Po zwycięstwie rewolucji październikowej w styczniu 1918 r. wojska bolszewickie zajęły wioskę, jednak w lutym tego samego roku Klesów został odbity przez siły austro-węgierskie. 8 grudnia 1918 r. wioska znalazła się ponownie w obszarze zajmowanym przez bolszewików, by już pod koniec miesiąca zostać zajętą przez Armię Ukraińskiej Republiki Ludowej. 7 lutego 1919 teren zajmuje Armia Czerwona, a w połowie sierpnia 1919 r. wojska polskie wkraczają na teren Klesowa, jednak walki w okolicy trwają jeszcze do września 1920 r.

W dwudziestoleciu międzywojennym miejscowość znajdowała się w granicach Polski w powiecie Sarny, w województwie poleskim, a od listopada 1930 r. po zmianach administracyjnych w województwie wołyńskim. W Klesowie powstają kopalnie granitu tworzone przez licznych przedsiębiorców i firmy. Kamieniołomy należały do Związku Celowego Powiatów Śląskich i były jednym z największych dostawców granitu w kraju. Granit z Klesowa wykorzystywany był w Polsce i eksportowany do Rumunii. W 1927 r. w Klesowie znajdowało się 6 cegielni, liczne tartaki, szkoła podstawowa nauczająca w języku polskim.

Oto nazwy niektórych kamieniołomów z tego okresu: „Feinstein”, „Skalisty” (Zrzeszenie), „Klesowski Granit”, „Puhacz” (w Puhaczu), „Towarzystwo Budowlane Zawierecie” (w Zawiereciu), „Peszewskiego”, „Nadratowskiego”, „Skok / Stribo”, „Kamienny” (w Wyrach).

W latach wielkiego kryzysu 1927-1933 w kopalniach tworzyły się ruchy robotnicze i dochodziło do strajków. 7 lutego 1931 r Przegląd Wołyński pisał, że w kamieniołomach w Klesowie jest zarejestrowanych 844 bezrobotnych, z czego 533 otrzymuje wsparcie finansowe, a reszta nieklasyfikujących się do pomocy żyje w skrajnej nędzy. Na początku grudnia 1931 r. kamieniołomy Klesowski Granit (400 pracowników) i Puhacz (370 pracowników) zawieszają działalność z powodu braku zamówień. W sierpniu 1935 strajkują robotnicy w kamieniołomie Peszewskiego, w październiku w firmie „Puhacz”, w lipcu 1936 r. w „Zawiereciu”. Strajkujący żądają wzrostu płac, regularnych wypłat i eliminacji zadłużenia.

Obecnie większość starych kamieniołomów jest zalanych wodą. W niektórych (np. Kopliszcze / Golube) powstały miejsca rekreacyjne. W Klesowie funkcjonuje jeszcze kilka nowych kamieniołomów utworzonych w czasach sowieckich, ale głównym źródłem utrzymania wsi stało się wydobycie bursztynu, którego eksploatację na skalę przemysłową rozpoczęto w 1979 r. Ludność tego biednego obszaru na własną rękę dokonuje penetracji i poszukiwań bursztynu, jako że znajduje się on bardzo płytko, nie w warstwach skalnychm a w luźnych piaskach, i można wydobywać go najprostszymi metodami (wykopywanie lub hydrauliczne wypłukiwanie w okolicach zbiorników wodnych).

Opis zdjęć:

1. Kamieniołom granitu Wesołowskiego – wyrobisko 1934 r. (NAC 1-G-1857-1).
2. Kamieniołom granitu Skalisty firmy „Zrzeszenie”.
3 . Kamieniołom granitu (Puhacz) Związku Celowego Powiatów Śląskich w Klesowie – kolej wąskotorowa 1934. (NAC 1-G-1857-4).
4. Klesów – cegielnia,  okres międzywojenny (NAC 1-G-1886).

Andrzej Babkiewicz